Ο μύθος της Αράχνης και οι προεκτάσεις του
Μία από τις αρχές που διδασκόμασταν στα σχολικά μας χρόνια για την πρόοδο της σκέψης στο πέρασμα των αιώνων ήταν ότι ''κάθε νέα θέση προκύπτει μέσα από τη διαμάχη της αντίθεσης με την ήδη υπάρχουσα θέση'΄.
Αυτό όμως που δεν είχαμε προλάβει να μάθουμε και αρχίσαμε να το μαθαίνουμε σιγά σιγά μεγαλώνοντας ήταν ότι η έκφραση αντίθεσης δε συναντάται πάντα με αποδοχή ή έστω όχι ακραία εχθρική διάθεση και στάση. Γιατί η υφιστάμενη θέση που τηρεί το εκάστοτε κοινωνικό σύνολο δεν αποτελεί απλώς μία παγιωμένη αρχή λειτουργίας αλλά κουβαλά τις περισσότερες φορές ένα δεσμό συμφερόντων και βολεμάτων της τάξης που την εκπροσωπεί και την πρεσβεύει. Δεν είναι οι λίγες οι φορές που καινοτόμες, ρηξικέλευθες απόψεις αντιμετωπίστηκαν με καταδίκη των εκφραστών τους στην πυρά σε παλαιότερες μεσαιωνικές εποχές ή αυστηρότατης κριτικής και περιφρόνησης σε μετέπειτα χρόνια.
Είναι ίσως βέβαια το φυσιολογικό και απαιτούμενο φίλτρο αυτό που συμβαίνει μια και κάθε τι καινούριο οφείλει να υποβάλλεται σε μελέτη και εξέταση πριν την υιοθέτησή του μια και πρόοδος δε σημαίνει ξερίζωμα των αρχών ή θεωρημάτων παλαιοτέρων αιώνων.
Σκεφτόμενη λίγο παραπάνω αυτό το παιχνίδι της αμφισβήτησης παγιωμένων θεσμών ή και αρχών που διαδραματίζεται στους κόλπους κάθε κοινωνίας κάθε εποχής με τόσο σκληρούς κανόνες, έθεσα τη σκέψη μου στην αναζήτηση μύθων , παραμυθιών, σωζόμενων ιστοριών για αμφισβητίες της ανθρωπότητας και την τύχη τους.
Αντί λοιπόν για τους γνωστούς Νεύτωνα, Κοπέρνικο ή Αϊνστάιν που μονοπωλούν το θαυμασμό της επιστημονικής κοινότητας, πήγα αρκετά πιο πίσω και στάθηκα σε μία πόλη θαμμένη πια στο χώμα της μυθολογίας της Ελληνικής.
Κάπως έτσι βρέθηκα στα Ύπαιτα, μία μικρή πολιτεία της Λυδίας στα πρώτα πρώτα χρόνια των μύθων μας. Εκεί ζούσε μία ξακουστή υφάντρα, ονόματι Αράχνη, κόρη του βαφέα Ίδμονα από την Κολοφώνα. Η Αράχνη ήταν ξακουστή όχι μόνο για το ταλέντο της τέχνης της μα και για την απαράμιλλη ομορφιά της.
Ποιο κατεστημένο λοιπόν τόλμησε να αμφισβητήσει η Αράχνη; Το κατεστημένο που αφορούσε το ασύγκριτο και άφθαστο μεγαλείο των 12 θεών του Ολύμπου. Τόλμησε να θεωρήσει ότι το ταλέντο της μπορούσε μετά από σύγκριση να αναδειχθεί μεγαλύτερο από το αντίστοιχο στην υφαντική τέχνη της θεάς Αθηνάς!
Όταν λοιπόν η θεά Αθηνά, η θεά της σοφίας και των τεχνών που γνώρισε στους θνητούς την υφαντική τέχνη άκουσε τα νέα για τον υπέρμετρο εγωισμό της Αράχνης, μεταμορφωμένη σε γριούλα εμφανίστηκε μπροστά της σε μία προσπάθεια να παραινέσει τη νεαρή κοπέλα να μην προκαλεί τη θεά Αθηνά σε αγώνα υφαντικής.
Η κοπέλα όμως δεν έδωσε σημασία και συνέχισε να καλεί τη θεά σε αγώνα, ο οποίος φυσικά και έγινε. Ύφαινε και κεντούσε η θεά Αθηνά την Ακρόπολη και τον αγώνα της με τον Ποσειδώνα για την ανάληψη της πόλης της Αθήνας που πήρε τελικά το όνομα του νικητή. Ύφανε ακόμα την ιστορία του βασιλιά της Θράκης Αίμου που μαζί με τη γυναίκα του Ροδόπη περηφανε'υτηκαν πως είχαν τη δύναμη του Δία και της Ήρας και για αυτήν την ασέβειά τους τιμωρήθηκαν από το βασιλιά των θεών και ανθρώπων και μεταμορφώθηκαν σε βουνά.
Η Αράχνη πάλι ύφαινε και κεντούσε διάφορες ιστορίες των θεών και κυρίως τις μεταμορφώσεις του Δία που άλλοτε γινόταν ταύρος, κύκνος, χρυσή βροχή, για να δείξει με το εργόχειρό της τους έρωτες του βασιλιά Δία και την παντοδυναμία του μυαλού του.
Ο αγώνας κάποτε έφτασε στο τέλος του και το αποτέλεσμά του όσο και να εκπλήσσει ήταν ότι το υφαντό της θνητής αρχοντοπούλας ήταν τόσο τέλειο που η θεά δεν μπόρεσε όσο επίμονα και αν έψαξε να βρει ούτε ένα ψεγάδι. Αυτό όμως δε ταυτιζόταν με την ταυτόχρονη αποδοχή από πλευράς της θεάς της τρόπν τινά ΄ήττας΄ της από την θνητή. Και επειδή ο ρόλος της και η ιδιότητα του αθάνατου μεγαλείου της απαιτούσε την τιμωρία της ύβρεως που επιδείχθηκε από πλευράς της θνητής για αυτό και η κοπέλα χτυπήθηκε από τη θεά με τη χρυσή της σαϊτα στο μέτωπό της.
Το χτύπημα μπορεί να μην ήταν τόσο επώδυνο αυτό καθεαυτό μα ο συμβολισμός του για την Αράχνη και την αξιοπρέπειά της ήταν αβάσταχτος. Η κοπέλα δεν μπορούσε να δεχτεί τιμωρία για κάτι που πίστευε στο βάθος της καρδιάς της ότι είχε δικαίωμα να κατακτήσει. Για αυτό και σε κατάσταση παραφροσύνης από τη στενοχώρια της και το θυμό της, έδεσε στο λαιμό της όση κλωστή της είχε απομείνει στο αδράχτι της και κρεμάστηκε από το ταβάνι του σπιτιού της.
Το πώς τελειώνει ο μύθος είναι λίγο πολύ γνωστό. Η θεά Αθηνά δεν άντεξε το άσχημο τέλος της κοπέλας για αυτό και τη μεταμόρφωσε στο γνωστό μέχρι σήμερα σε όλους μας έντομο, το καταδικασμένο βέβαια να κρέμεται από ταβάνια και τοίχους όπου υφαίνει τον ιστό της.
Αυτό όμως που δεν έχουν ίσως σκεφτεί σε μεγάλο βαθμό οι ακροατές του μύθου είναι το παράλληλο δίδαγμα που θα μπορούσε κάποιος να αντλήσει εάν άφηνε το μυαλό του να προχωρήσει λίγο πιο πέρα από αυτά που ο μύθος λέει expressis verbis.
Ο μύθος είναι σίγουρα διδακτικός ως προς την ασέβεια και την επερχόμενη φυσιολογική της τιμωρία είτε από το θεό σύμφωνα με το βαθμό πίστης αυτών που διαπράττουν ή γίνονται μάρτυρες της τιμωρίας είτε από τη φύση ή κάποια άλλη ανώτερη δύναμη, αυτή στην οποία πιστεύουν ότι υπάρχει στο σύμπαν για τη διασφάλιση της δικαιοσύνης.
Μα ταυτόχρονα μπορεί να διεγείρει ερωτήσεις σχετικά με το κατά πόσο τελικά ήταν ύβρις αυτό που διέπραξε η Αράχνη. Γιατί η υπερβολική πίστη στον εαυτό του από κάποιον να θεωρείται A PRIORI ΎΒΡΙΣ;; Όλοι αν μη τι άλλο έχουν δικαίωμα να θεωρούν τον εαυτό τους το οτιδήποτε αρκεί βέβαια αυτή η πίστη να συνοδεύεται από το ανάλογο θάρρος δοκιμασίας των δυνατοτήτων τους.
Σε μια εποχή που ο άνθρωπος ως αξία βάλλεται με σκοπό την ευκολότερη χειραγώγηση και μαζοποίησή του και διέρχεται παγιωμένες διαδικασίες που ελάχιστα περιθώρια αφήνουν για ελεύθερη έκφραση και δοκιμασία, τεστάρισμα της αποτελεσματικότητας αυτής της έκφρασης , είναι -κατά τη γνώμη μου-να αναρωτιέται κανείς μήπως όλο αυτό το παιχνίδι ψαλιδίσματος της πίστης μας στις ικανότητές μας, της αυτοπεποίθησής μας έχει τις ρίζες του πολύ βαθύτερα. Μήπως ένα από τα παράδοξά της που η ανθρώπινη φύση καλείται να αντιμετωπίσει είναι αυτή ακριβώς η αντιπαλότητά της. Χτίζει ο άνθρωπος ένα σύστημα που πρεσβεύει ως αξία την ελευθερία έκφρασης μα ταυτόχρονα επιτρέπει να διογκώνονται όλοι αυτοί οι γραφειοκρατικοί και εξουσιαστικοί θεσμοί που καταπατούν αυτήν την ελευθερία. Μιλάμε σήμερα για δκαιώματα στον πειραματισμό μα επικρατεί τέτοιος εκφοβισμός σχετικά με την απόπειρα δοκιμασίας κάτι που βρίσκεται εκτός της πεπατημένης οδού που τελικά το μόνο που επικρατεί είναι μία συνεχής, άγονη διαμάχη μεταξύ του κατεστημένου και της νέας πρότασης.
Επειδή σε κανέναν πόλεμο δεν υπάρχουν νικητές όπως είχε πει και ο Ηρόδοτος , καιρός είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι τόσο οι πειραματισμοί, οι εφαρμοσμένες νέες προτάσεις μα και οι παγιωμένοι θεσμοί χάνουν και οι δύο. Οι μεν πρώτες επειδή αφήνονται απλώς να επιπλέουν μέσα σε μια θάλασσα πλήθους ναυαγισμένων ή παροδικά βασιλευόμενων ιδεών που γρήγορα αντικαθίστανται μέσα στο παιχνίδι της δημοσιότητας από άλλες, οι δε δεύτεροι από την προκατάληψη αρνητικής στάσης απέναντι σε κάθε τι δοκιμασμένο.
Το μέτρο είναι αυτό που θεοποιήθηκε ως αδιαμφισβήτητη στάση ζωής ίσως ακριβώς λόγω της ροπής του ανθρώπου για υιοθέτηση ακραίων συμπεριφορών. Η στιγμή όμως του παγκόσμιου γίγνεσθαι δε χωρά άλλες υπερβολές ή αδυναμίες, καλείται η αυτοπεποίθησή μας να αποκτήσει γερές βάσεις που θα μπορεί όποτε απαιτηθεί να θέσει στην υπηρεσία του κοινού καλού.
Όταν λοιπόν η θεά Αθηνά, η θεά της σοφίας και των τεχνών που γνώρισε στους θνητούς την υφαντική τέχνη άκουσε τα νέα για τον υπέρμετρο εγωισμό της Αράχνης, μεταμορφωμένη σε γριούλα εμφανίστηκε μπροστά της σε μία προσπάθεια να παραινέσει τη νεαρή κοπέλα να μην προκαλεί τη θεά Αθηνά σε αγώνα υφαντικής.
Η κοπέλα όμως δεν έδωσε σημασία και συνέχισε να καλεί τη θεά σε αγώνα, ο οποίος φυσικά και έγινε. Ύφαινε και κεντούσε η θεά Αθηνά την Ακρόπολη και τον αγώνα της με τον Ποσειδώνα για την ανάληψη της πόλης της Αθήνας που πήρε τελικά το όνομα του νικητή. Ύφανε ακόμα την ιστορία του βασιλιά της Θράκης Αίμου που μαζί με τη γυναίκα του Ροδόπη περηφανε'υτηκαν πως είχαν τη δύναμη του Δία και της Ήρας και για αυτήν την ασέβειά τους τιμωρήθηκαν από το βασιλιά των θεών και ανθρώπων και μεταμορφώθηκαν σε βουνά.
Η Αράχνη πάλι ύφαινε και κεντούσε διάφορες ιστορίες των θεών και κυρίως τις μεταμορφώσεις του Δία που άλλοτε γινόταν ταύρος, κύκνος, χρυσή βροχή, για να δείξει με το εργόχειρό της τους έρωτες του βασιλιά Δία και την παντοδυναμία του μυαλού του.
Ο αγώνας κάποτε έφτασε στο τέλος του και το αποτέλεσμά του όσο και να εκπλήσσει ήταν ότι το υφαντό της θνητής αρχοντοπούλας ήταν τόσο τέλειο που η θεά δεν μπόρεσε όσο επίμονα και αν έψαξε να βρει ούτε ένα ψεγάδι. Αυτό όμως δε ταυτιζόταν με την ταυτόχρονη αποδοχή από πλευράς της θεάς της τρόπν τινά ΄ήττας΄ της από την θνητή. Και επειδή ο ρόλος της και η ιδιότητα του αθάνατου μεγαλείου της απαιτούσε την τιμωρία της ύβρεως που επιδείχθηκε από πλευράς της θνητής για αυτό και η κοπέλα χτυπήθηκε από τη θεά με τη χρυσή της σαϊτα στο μέτωπό της.
Το χτύπημα μπορεί να μην ήταν τόσο επώδυνο αυτό καθεαυτό μα ο συμβολισμός του για την Αράχνη και την αξιοπρέπειά της ήταν αβάσταχτος. Η κοπέλα δεν μπορούσε να δεχτεί τιμωρία για κάτι που πίστευε στο βάθος της καρδιάς της ότι είχε δικαίωμα να κατακτήσει. Για αυτό και σε κατάσταση παραφροσύνης από τη στενοχώρια της και το θυμό της, έδεσε στο λαιμό της όση κλωστή της είχε απομείνει στο αδράχτι της και κρεμάστηκε από το ταβάνι του σπιτιού της.
Το πώς τελειώνει ο μύθος είναι λίγο πολύ γνωστό. Η θεά Αθηνά δεν άντεξε το άσχημο τέλος της κοπέλας για αυτό και τη μεταμόρφωσε στο γνωστό μέχρι σήμερα σε όλους μας έντομο, το καταδικασμένο βέβαια να κρέμεται από ταβάνια και τοίχους όπου υφαίνει τον ιστό της.
Αυτό όμως που δεν έχουν ίσως σκεφτεί σε μεγάλο βαθμό οι ακροατές του μύθου είναι το παράλληλο δίδαγμα που θα μπορούσε κάποιος να αντλήσει εάν άφηνε το μυαλό του να προχωρήσει λίγο πιο πέρα από αυτά που ο μύθος λέει expressis verbis.
Ο μύθος είναι σίγουρα διδακτικός ως προς την ασέβεια και την επερχόμενη φυσιολογική της τιμωρία είτε από το θεό σύμφωνα με το βαθμό πίστης αυτών που διαπράττουν ή γίνονται μάρτυρες της τιμωρίας είτε από τη φύση ή κάποια άλλη ανώτερη δύναμη, αυτή στην οποία πιστεύουν ότι υπάρχει στο σύμπαν για τη διασφάλιση της δικαιοσύνης.
Μα ταυτόχρονα μπορεί να διεγείρει ερωτήσεις σχετικά με το κατά πόσο τελικά ήταν ύβρις αυτό που διέπραξε η Αράχνη. Γιατί η υπερβολική πίστη στον εαυτό του από κάποιον να θεωρείται A PRIORI ΎΒΡΙΣ;; Όλοι αν μη τι άλλο έχουν δικαίωμα να θεωρούν τον εαυτό τους το οτιδήποτε αρκεί βέβαια αυτή η πίστη να συνοδεύεται από το ανάλογο θάρρος δοκιμασίας των δυνατοτήτων τους.
Σε μια εποχή που ο άνθρωπος ως αξία βάλλεται με σκοπό την ευκολότερη χειραγώγηση και μαζοποίησή του και διέρχεται παγιωμένες διαδικασίες που ελάχιστα περιθώρια αφήνουν για ελεύθερη έκφραση και δοκιμασία, τεστάρισμα της αποτελεσματικότητας αυτής της έκφρασης , είναι -κατά τη γνώμη μου-να αναρωτιέται κανείς μήπως όλο αυτό το παιχνίδι ψαλιδίσματος της πίστης μας στις ικανότητές μας, της αυτοπεποίθησής μας έχει τις ρίζες του πολύ βαθύτερα. Μήπως ένα από τα παράδοξά της που η ανθρώπινη φύση καλείται να αντιμετωπίσει είναι αυτή ακριβώς η αντιπαλότητά της. Χτίζει ο άνθρωπος ένα σύστημα που πρεσβεύει ως αξία την ελευθερία έκφρασης μα ταυτόχρονα επιτρέπει να διογκώνονται όλοι αυτοί οι γραφειοκρατικοί και εξουσιαστικοί θεσμοί που καταπατούν αυτήν την ελευθερία. Μιλάμε σήμερα για δκαιώματα στον πειραματισμό μα επικρατεί τέτοιος εκφοβισμός σχετικά με την απόπειρα δοκιμασίας κάτι που βρίσκεται εκτός της πεπατημένης οδού που τελικά το μόνο που επικρατεί είναι μία συνεχής, άγονη διαμάχη μεταξύ του κατεστημένου και της νέας πρότασης.
Επειδή σε κανέναν πόλεμο δεν υπάρχουν νικητές όπως είχε πει και ο Ηρόδοτος , καιρός είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι τόσο οι πειραματισμοί, οι εφαρμοσμένες νέες προτάσεις μα και οι παγιωμένοι θεσμοί χάνουν και οι δύο. Οι μεν πρώτες επειδή αφήνονται απλώς να επιπλέουν μέσα σε μια θάλασσα πλήθους ναυαγισμένων ή παροδικά βασιλευόμενων ιδεών που γρήγορα αντικαθίστανται μέσα στο παιχνίδι της δημοσιότητας από άλλες, οι δε δεύτεροι από την προκατάληψη αρνητικής στάσης απέναντι σε κάθε τι δοκιμασμένο.
Το μέτρο είναι αυτό που θεοποιήθηκε ως αδιαμφισβήτητη στάση ζωής ίσως ακριβώς λόγω της ροπής του ανθρώπου για υιοθέτηση ακραίων συμπεριφορών. Η στιγμή όμως του παγκόσμιου γίγνεσθαι δε χωρά άλλες υπερβολές ή αδυναμίες, καλείται η αυτοπεποίθησή μας να αποκτήσει γερές βάσεις που θα μπορεί όποτε απαιτηθεί να θέσει στην υπηρεσία του κοινού καλού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου