ΑΝΑΠΛΟΥΣ - ΤΟ ΝΕΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΒΑΛΤΙΝΟΥ

ΑΝΑΠΛΟΥΣ-ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΣΤΙΑ (2012)

Ραντεβού σήμερα με τον ΄Ανάπλου΄, την αντίστροφη πορεία προς το ρεύμα του χρόνου όπως δηλώνει και η έννοια της λέξης. Ο Θανάσης Βαλτινός έρχεται με το 14^ο κατά σειρά πεζογραφικό του έργο να προσφέρει για πολλοστή φορά το δέος αυτό που προκαλεί η γνήσια τέχνη όταν εκδηλώνεται απροκάλυπτα μπροστά σου.

Στον Ανάπλου διαβάζουμε μία αυτοβιογραφική συνέντευξή του σε μία υποψήφια – όπως μάς πληροφορεί στο προλογικό του σημείωμα - διδάκτωρ, την κα Στρατήγη. Μέσα από τις ερωτήσεις που του τίθενται, ο συγγραφέας ταξιδεύει πίσω στην παιδική και εφηβική του ηλικία και παίρνει μαζί του εμάς που ζούμε το τότε με την δραματική ένταση της ιστορικής εκείνης περιόδου. Γιατί ο κος Βαλτινός όπως γνωρίζουμε από τα βιβλία του έζησε όλη εκείνη την περίοδο αυτομαστιγώματος της χώρας μας στη διάρκεια της Κατοχής και του Εμφυλίου πολέμου. Και ρουφώντας την αλήθεια των λόγων του για αυτό που τότε η χώρα μας έζησε και μετέδωσε ως πνοή στους ανθρώπους της, συνειδητοποιούμε ξαφνικά ότι ίσως διαβάζουμε ένα από τα πιο επίκαιρα βιβλία. Μήπως αυτό που βιώνουμε σήμερα δεν είναι άλλο ένα μαστίγωμα της αξιοπρέπειάς της πατρίδας μας, του βάρους του πολιτισμού μας; Περιφερόμαστε βλέποντας εχθρούς παντού, φοβισμένοι, ανήσυχοι, ποτισμένοι με την πικρή γεύση που αφήνει η έλλειψη ελπίδας.

«Το 1952 αυτοκτόνησε. Πρωτοετής ιατρικής χωρίς λόγο. Χωρίς εμφανή λόγο...Με πήρε τηλέφωνο ο Γιώργος... Ήμουν στο χωριό τότε. Άκουσα τη φωνή του σπασμένη. Ρώταγε μήπως ήξερα κάτι. Νομίζω δεν το έχει ξεπεράσει ακόμα. Ήταν το πρώτο ράγισμα στη βεβαιότητα μας. Στη βεβαιότητα αθανασίας μας.

-Παρόλο που ο θάνατος μπερδευόταν τόσο συχνά στα πόδια σας.

-Παρόλο.

-Τελικά τι θα έλεγες τώρα για εκείνη την εποχή;

-Τίποτα.

-Έγιναν τόσα πράγματα.

-Αποφασισμένα από άλλους. Εμείς ήμασταν εκτός. Θα μας σημαδέψουν - αλλά δεν μας αφορούσαν....»

Κάπως έτσι μαρτυρείται δια στόματός του η πορεία της ενηλικίωσής της χώρας μας μα και των ανθρώπων της, και ξαφνικά φτάνεις στην τελευταία σελίδα για να σε πληροφορήσει ότι η κα Στρατήγη τέσσερις μόλις μέρες πριν την υποστήριξη της διατριβής της σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Και εκεί ακροβώς έρχεσαι αντιμέτωπος με το μεγαλείο της ψυχής αυτού του πιστού υπηρέτη της λογοτεχνίας ο οποίος τολμά τη βουτιά στην ιστορία μας μέσα από ένα διάλογο με αυτόν τον άλλο άνθρωπο που κατοικεί εντός του από τη στιγμή της συνειδητοποίησης του εγώ του! Άλλωστε όπως απαντά κάποια στιγμή για το συγγραφέα, «Γεννιέται, αλλά αυτός ο ίδιος δεν το ξέρει. Και ως εκ τούτου αμέσως μετά πρέπει να γίνει».όσο δύσκολη και αιματηρή και αν είναι μια εποχή, αυτό που πρέπει να γίνει, θα γίνει...Καλή ανάγνωση!

ΕΚΛΟΓΕΣ 2012 - Παιδιά και Εκλογές

«Χρώμεθα γαρ πολιτεία ...»

...οὐ ζηλούσῃ τοὺς τῶν πέλας νόμους, παράδειγμα δὲ μᾶλλον αὐτοὶ ὄντες τισὶν ἢ μιμούμενοι ἑτέρους. καὶ ὄνομα μὲν διὰ τὸ μὴ ἐς ὀλίγους ἀλλ' ἐς πλείονας οἰκεῖν δημοκρατία κέκληται·» λέει ο Περικλής απευθυνόμενος στους πολίτες της Αρχαίας Αθήνας στον Επιτάφιο λόγο του, το λόγο δηλαδή που εκφώνησε προς τιμή των νεκρών του πρώτου έτους του Πελοποννησιακού πολέμου (Θουκυδίδης, Επιτάφιος, Κεφάλαιο 37). Το θυμήθηκα αυτές τις μέρες παγιδευμένη ούσα στον λαβύρινθο των επιλογών μας σχετικά με την ψήφο μας. Και προσπάθησα να θυμηθώ τι «πολιτεία» έχουμε, τι «πολιτεία» υπερασπιζόμαστε και επιδιώκουμε για το μέλλον των παιδιών μας. Και η ερώτηση στεκόταν αμείλικτη, αυστηρή απαιτώντας την άμεση απάντησή της ¨Μαμά, Μπαμπά τι θα ψηφίσεις;¨.

Δεν υπάρχει κοινωνικό γεγονός , πάθημα ή φαινόμενο το οποίο δεν επηρεάζει έμμεσα τουλάχιστον τα παιδιά μας και το περιεχόμενο των οικογενειακών συζητήσεων. Και ευτυχώς ενώ παλιότερα κυριαρχούμασταν από μια τάση κρυψινισμού των κοινωνικών παθημάτων ή προβλημάτων, καταλάβαμε πια πως δεν υπάρχει καλύτερη προσέγγιση και αντιμετώπιση των κοινών μας προβλημάτων ως κοινωνία από την ανοιχτή ανάλυσή τους και εμβάθυνσή τους.

Απλώς ας μην ξεχνάμε ότι υπάρχει τρόπος συγκεκριμένος που ταιριάζει σε κάθε ηλικία. Γιατί δεν μπορείς σε ένα παιδί ηλικίας 5 ετών, τότε που η πραγματικότητα έχει μαγικά συγκεραστεί με τη φαντασίωση να βροντοφωνάξεις ¨έλεος, δεν έχουμε κράτος, καταστρεφόμαστε¨. Ούτε βέβαια μπορείς στον έφηβο που καλείται μέσα στον εκάστοτε κυκεώνα της εποχής του να οραματιστεί ένα καλύτερο, φωτεινό αύριο να ρίξεις μία κατάμαυρη κουίντα εμποτίζοντάς τον με το μικρόβιο του ατομισμού σε μία απεγνωσμένη προσπάθεια να τον σώσεις θαρρείς μέσα σε αυτήν την τρικυμία του σήμερα που βλέπεις όλους να πνίγονται.

Πόση ευθύνη έχουμε εμείς ως γονείς εν δράσει για το μέλλον της πολιτείας των παιδιών μας;  Ξέρουμε ότι ο άνθρωπος είναι φύσει κοινωνικό ον όπως είχε πει και ο Αριστοτέλης μα η κοινωνικότητα, η συμμετοχή στα κοινά και η προσωπικότητα του υγιούς πολίτη χτίζονται, δε γεννιούνται. Μαθαίνει ο άνθρωπος να είναι πολίτης και αυτήν την ευθύνη πρωτίστως την έχει η πρώτη του οικογένεια με βάση την στάση της απέναντι στην ευρύτερη κοινωνία και το παράδειγμα που δίνει. Το έχουμε ξαναπεί ότι το παράδειγμα δύναται να αποτελέσει το μεγαλύτερο κίνητρο δημιουργίας.

Η εκδήλωση του προβληματισμού μας ή η παραδοχή της αδυναμίας μας να καταλήξουμε στη σωστή επιλογή για το μέλλον της χώρας μας δεν είναι ντροπή. Όπως δεν είναι ντροπή και η παραδοχή λαθών μας στις επιλογές που κάναμε στο παρελθόν. Ο ώριμος πολίτης ξέρει να παραδέχεται τα λάθη του γιατί μόνο έτσι θα μπορέσει να ασκήσει σωστή κριτική και όχι στείρο επικριτισμό. Οφείλουμε να διδάξουμε στα παιδιά μας να μάθουν να συμμετέχουν στα κοινά ως υγιείς πολίτες.

Ίσως δεν είναι σωστό να πούμε τι θα ψηφίσουμε ή τι ψηφίσαμε μα μήπως είναι πια καιρός να αναλύσουμε μαζί τους κάποιες λειτουργίες της ¨πολιτείας¨ μας; Γιατί ψηφίζουμε; Και κυρίως γιατί καλούμαστε να ψηφίσουμε; Μήπως πρέπει να μυήσουμε τα παιδιά μας ανεξαρτήτως ηλικίας στην ευθύνη που όλοι έχουμε για την πραγμάτωση ενός κοινού οράματος; Μιας πολιτείας που θα λέγεται δημοκρατία και όντως θα είναι και για αυτό θα αποτελεί και πρότυπο για άλλους όμορους λαούς;;;

ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΚΡΙΣΗ - ΠΩΣ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΜΕ;;;

Έχετε ποτέ αναρωτηθεί πόσοι από τους ενήλικους φίλους σας μοιράζονται μαζί σας τον πόνο του υπερπροστατευτισμού που βίωσαν στα παιδικά τους χρόνια; Και για να προχωρήσουμε λίγο ακόμα... έχετε αναλογιστεί πόσοι από εσάς συνεχίζετε έστω και ασυνείδητα το ίδιο ¨λάθος¨; Η συντροφιά μας σήμερα απορεί με αφορμή ερώτηση που ξεστόμισε παιδικό στοματάκι σε φιλικό τραπέζι και την εμβρόντητη φάτσα των γονιών που ξαφνικά έπρεπε να εξηγήσουν με τρόπο προσεχτικό στο παιδί τους αυτά που είχε ακούσει από το μεγαλύτερης σε ηλικία αγόρι που έπαιζε μαζί του. Έτσι λοιπόν αναρωτήθηκα...πόσοι από εμάς και με ποιο τρόπο έχουμε ασχοληθεί με το να συζητήσουμε αυτό που βιώνουμε στη χώρα μας; Δεν είναι ωραίο να εθελοτυφλούμε ή να θυμόμαστε το πρόβλημα και να ξεσπάμε στις 8.30 ή λίγο νωρίτερα κάθε βράδυ όταν ακούμε ειδήσεις στο σπίτι. Δεν είναι επίσης ωραίο να εκφραζόμαστε όπως μάς βολεύει ή μάς ξαλαφρώνει την ώρα που οι οικονομικές υποχρεώσεις βαρύνουν τον οικογενειακό προϋπολογισμό ή την ώρα που καλούμαστε να ανταπεξέλθουμε στις όποιες υποχρεώσεις. Δεν είναι ωραίο γιατί έτσι πιστεύω ότι αυτό στο οποίο συμμετέχουμε είναι ένας φαύλος κύκλος. Μία θολούρα σχετικά με τη λέξη ¨κρίση¨και τα όποια κοσμητικά επίθετα τα παιδιά μας ακούν για τους πολιτικούς μας ή άρπαγες του δημοσίου βίου δε βοηθά σε τίποτα παρά στην εμφύτευση από την τρυφερή παιδική ηλικία μιας θολής άποψης σχετικά με αυτά που συμβαίνουν και καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Έχουμε ευθύνη στη δημιουργία των πολιτών του αύριο. Και η ευθύνη μας αυτή αγαπητοί μου ξεκινά από το σπίτι μας. Καλούμαστε να δώσουμε εξήγηση για το παράλογο που βιώνει η χώρα μας. Καλούμαστε να χρησιμοποιήσουμε τα διδάγματα που μάς προσφέρει το σήμερα για να επανεφέρουμε τις αξίες που έχουν εκλείψει από την καθημερινότητά μας. Στην Ελλάδα γίνονται κάποια άσχημα πράγματα. Και καιρός είναι σιγά σιγά να μάθουμε να τα εξηγούμε, να τα προσεγγίζουμε, να ξέρουμε πώς θα τα αντιμετωπίσουμε χωρίς να φοβηθούμε ή να μαυρίσει η ψυχή μας. Σκεφτόμουν ότι ο ωραιότερος τρόπος για να μάθουν τα παιδιά μας από μικρά την έννοια του ενεργού πολίτη είναι να βρούμε το σκονισμένο ¨Παραμύθι χωρίς όνομα¨ στην δική μας παιδική βιβλιοθήκη και να το διαβάσουμε παρέα με τα μικρά αλλά και μεγαλύτερα παιδιά μας. Να θυμηθούμε ότι καμία χώρα δεν διαφέρει σε τίποτα σε ό,τι αφορά την πρόοδό της. Ό,τι γίνεται εντός τους σπιτιού οφείλει να γίνεται και σε ευρύτερο παλίσιο. Νοικοκύρεμα και τήρηση των υποχρέωσεών μας. Νομίζω ότι η Κρίση αυτή που αντιμετωπίζουμε ως πολίτες της σημερινής εποχής είναι η ευκαιρία μας για να χτίσουμε πιο ουσιαστική γέφυρα επικοινωνίας με τα παιδιά μας και τις μελλοντικές γενιές. Είναι ευκαιρία να μαθητεύσουμε όλοι σε αυτό που η ζωή δύναται να μάς διδάξει. Δεν υπάρχει άσχημο ή κακό που δικαιολογείται να έχει τη δύναμη να μάς οδηγεί στα Τάρταρα της απαισιοδοξίας. Υπάρχει άσχημο και κακό για να το λύσουμε, να το ξορκίσουμε και πάνω στις στάχτες του να ανθίσει το καλό. Τι γίνεται στην Ελλάδα; Δημιουργούμε και πιστεύουμε παρέα με τα παιδιά μας, αυτό γίνεται και παιδιά μου μάθετε να αξίζετε αυτό που λέτε ότι δικαιούστε! Σημείωση: Το ανωτέρω κείμενο αποτελεί επαναδημοσίευση του πρωτοεμφανιζόμενου άρθρου μου με θέμα «Μαμά, Μπαμπά τι γίνεται στην Ελλάδα; ...» από τη μόνιμη στήλη μου Η ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ ΜΑΣ στην εβδομαδιαί εφημερίδα ΤΕΤΑΡΤΟ ημερομηνίας 16.03.2012.

Πάμε Βόλτα στο Μουσείο - Διεθνής Ημέρα Μουσείων 2012

Πάμε Βόλτα στο Μουσείο - Διεθνής Ημέρα Μουσείων 2012 Έφτασε για άλλη μια χρονιά η 18η Μαίου, παγκόσμια ημέρα γιορτής των Μουσείων και μαζί της έρχεται και μια "μεγάλη" σειρά ποικίλων εκδηλώσεων, ευκαιρία να έρθουμε όλοι πιο κοντά στο Μουσείο ως έννοια και λειτουργία. Φέτος τιμώμενο Μουσείο στην Ελλάδα είναι το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή ενώ ανήμερα της εορταστικής επετείου η είσοδος είναι δωρεάν σε όλα τα μουσεία. Ήταν το 1977 όταν το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων γνωστό παγκοσμίως ως ICOM – International Council of Museums - σκέφτηκε να οριστεί μία παγκόσμια ημέρα γιορτής για τα Μουσεία. Πολλές οι σκέψεις για αυτόν τον πυλώνα του ανθρώπινου πολιτισμού! Έχετε αλήθεια αναρωτηθεί τι σημαίνει η λέξη μα και η ευρύτερη έννοια Μουσείο για ένα παιδί; Πότε ήταν άραγε η τελευταία φορά που επισκεφτήκατε ένα μουσείο οικογενειακώς; Και αλήθεια τι μας προσφέρει μια επίσκεψη σε Μουσείο; Ίσως η πλειονότητα των παιδιών μας ανεξαρτήτως ηλικίας να έχουν ακόμα και σήμερα παραμείνει αιχμάλωτοι της πεπαλαιωμένης και άδικης άποψης ότι τα Μουσεία είναι κάτι βαρετό και ανιαρό όπου το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι η περιδιάβαση σε διαδρόμους γεμάτους βιτρίνες με αρχαιολογικά ευρήματα συνοδευόμενα από επεξηγηματικές ετικέτες. Και ίσως ακόμα χειρότερα οι γονείς να νιώθουν ότι είναι αρκετά ριψοκίνδυνη μια επίσκεψη σε Μουσείο με παιδιά που γρήγορα ίσως βαρεθούν και επιζητούν την άμεση φυγή. Σίγουρα σε ένα αρχαιολογικό Μουσείο οι διάδρομοι θα είναι γεμάτοι βιτρίνες με εκθέματα των διαφορετικών κάθε φορά εποχής ευρημάτων και τις γνωστές συνοδευτικές ετικέτες τους. Μα τα Μουσεία δεν είναι μόνο αρχαιολογικά και όπως κάθε επίσκεψη ή εκδρομή κάπου χρειάζεται τη δική της προετοιμασία το ίδιο ισχύει και με τα Μουσεία! Δεν ξέρω πότε ήταν η τελευταία φορά που επισκεφτήκατε ένα μουσείο μα ξέρω όπως και εσείς βαθιά μέσα σας ότι κάθε έκθεμα κάθε Μουσείου κουβαλά τη δική του ιστορία και βέβαια την αύρα των ανθρώπων που συνέβαλαν για να βρεθεί μπροστά στα μάτια μας για την τροφή των αισθήσεών μας. Τα εκθέματα των Μουσείων είναι αληθινά και μεταφέρουν το δικό τους μήνυμα στον άνθρωπο που περνά επισκέπτης από το γήινο στερέωμα στο πέρασμα των αιώνων. Προσωπικά θεωρώ ότι το Μουσείο μπορεί να αποτελέσει μία από τις ομορφότερες αφορμές για να βρεθεί όλη η οικογένεια πιο κοντά αφού όλοι μαζί θα μυηθούν ταυτόχρονα σε μία κοινή διαδικασία: αυτήν της περιδιάβασης στην ιστορία...στην ιστορία του δικού τους έθνους ή ενός άλλου, στην ιστορία την μακρινή μα και πιο πρόσφατη ή στην προσπάθεια διαφορετικών επιστημονικών ομάδων να συγκεντρώσουν και να παρουσιάσουν ευκαιρίες στους ανθρώπους να μάθουν καλύτερα τον εαυτό τους και το σύγχρονο κόσμο τους. Σκεφτείτε για παράδειγμα το Μουσείο Συναισθημάτων όπου τα εκθέματα δεν είναι τίποτα άλλο παρά ευκαιρίες ποικίλων μορφών να έρθουν μικροί και μεγάλοι αντιμέτωποι μα τα συναισθήματά τους. Ή το Μουσείο Νεώτερης Κεραμικής Τέχνης, Μοντέρνας Τέχνης ή Φυσικής Ιστορίας των οποίων οι επισκέπτες ξαφνικά βουτούν χωρίς φόβο και πάθος στην κολυμπήθρα της τέχνης, της τέχνης της ζωής μα και της μυστηριακής τέχνης που επικρατεί στο μεγαλείο της φύσης. Και μπορεί να μην αποκτούν την ταμπέλα του ειδήμονα μα σίγουρα βαφτίζονται μαθητές της Τέχνης, της απαραίτητης συντροφιάς της ζωής μας αν θέλουμε να την ονομάζουμε Ζωή! Το μήνυμα της φετινής γιορτής είναι «να γίνουν τα Μουσεία φορείς πολιτισμικών ανταλλαγών, με σκοπό την ανάπτυξη της μόρφωσης και της αμοιβαίας κατανόησης, τη συνεργασία και την ειρήνη ανάμεσα στους λαούς». Ωραίο μήνυμα και αισιόδοξο φυσικά. Και όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος η είσοδος σε όλα τα μουσεία είναι δωρεάν. Εύχομαι καλές επισκέψεις!

Η Λογοτεχνία του σήμερα: Ατομική ή κοινή;;;;

Ας υποθέσουμε ότι απευθύνεται ερώτηση σε κάποιον από τους πρωτοεμφανιζόμενους ή ήδη διακεκριμένους στο χώρο των γραμμάτων συγγραφέα σχετικά με το λόγο, το αιτιατό που προκαλεί τη γραφή και παραγωγή έργου από πλευράς του. Πόσες άραγε είναι οι πιθανές απαντήσεις που δύνανται να δοθούν;
Θα μπορούσε κάποιος να θεωρήσει ότι οι απαντήσεις είναι τόσες όσοι και οι συγγραφείς, με τη λογική ότι η γραφή πηγάζει όπως και κάθε μορφή τέχνης από μια εσωτερική ανάγκη, ατομική και ξεχωριστή για τον καθένα να εκφραστεί. Η τέχνη όμως ταυτόχρονα σε κάθε μορφή της υπηρετεί πάντα, σε κάθε εποχή, την ανάγκη της εκάστοτε κοινωνίας να βρει τις δικές της οάσεις στην έρημο που αντιμετωπίζει μέσα από τα καθημερινά ατομικά μα και κοινά προβλήματα.
Επομένως εύλογα προκύπτει η απορία του κατά πόσο υφίστανται κοινές αιτίες πολλές ή ακόμα και μία, μόνη και μοναδική, οι οποίες οδηγούν τους εραστές της τέχνης να εκφράζονται. Αν δεν παραβλέψουμε το γεγονός ότι στην ψυχή κάθε καλλιτέχνη συνυπάρχει και πορεύεται η ανάγκη να θρέψει πολιτιστικά την κοινωνία του, με την δική του προσωπική ανάγκη έκφρασης, τότε οδηγούμαστε στην πεποίθηση ότι όντως υπάρχει ένας κοινός για όλους λόγους να ταχθούν στις υπηρεσίες της τέχνης.
Το περίεργο όμως είναι ότι ο κοινός αυτό λόγος θέλει χρόνο πολύ για να συνειδητοποιηθεί από πλευράς κάθε καλλιτέχνη. Αυτό που σίγουρα ξέρει καθένας τους είναι η δική τους ξεχωριστή προσωπική ανάγκη. Η κοινωνική, κοινή ανάγκη πιστεύω ότι χρειάζεται χρόνο αρκετό για να ωριμάσει στην αγκαλιά της ατομικότητας του καθενός. Έτσι ίσως εξηγείται ότι οι περισσότεροι καλλιτέχνες κινδυνεύουν να θεωρηθούν ή ακόμα και να κατηγορηθούν ως στρατευμένοι, σε αρκετά μεταγενέστερο χρονικά επίπεδο της παραγωγής τους.
Ειδικά όμως στη σημερινή εποχή, η οποία χαρακτηρίζεται από την υπερβολική ταχύτητα σε όλους τους τομείς της, ίσως ο χρόνος που απαιτείται για να συνειδητοποιήσει κάποιος πως υπηρετεί την κοινή πολιτιστική δίψα να είναι ακόμα μεγαλύτερος από τις προηγούμενες εποχές. Για να αποδειχθεί βέβαια η αλήθεια μιας τέτοιας υπόθεσης χρειάζεται λεπτομερής και μακράς διάρκειας μελέτη των μορφών τέχνης.
Εξ αφορμής της ερώτησης του τίτλου, η οποία μου τέθηκε προσφάτως από αναγνώστη μου, άρχισε το γαϊτανάκι των σκέψεών μου.
-‘Γιατί γράφω;’
-‘Ναι. Γιατί γράφεις; Σε τι αποσκοπείς; Και αλήθεια σε τι αποσκοπεί ο συντάκτης που σε υποστηρίζει;’
Η ερώτηση αυτή δεν θα έπρεπε να με αιφνιδιάσει ούτε να με εκπλήξει. Κάθε αναγνώστης σου μπορεί να έχει την απορία όταν σε διαβάζει όχι μόνο πώς είσαι ως άνθρωπος, πώς σου έρχονται οι ιδέες σου, μα και γιατί μπαίνεις σε αυτή τη διαδικασία, να γράφεις. Αυτό όμως που με εξέπληξε ήταν η προέκταση της ερώτησης. Με ρώτησαν για το σκοπό, δηλώνοντας έτσι περίτρανα το σήμα κατατεθέν μιας εποχής που ταλανίζεται από τη μάστιγα του απώτερου εξατομικευμένου στόχου. Γιατί ο στόχος σίγουρα προαπαιτείται με την έννοια του οράματος, ώστε να υπάρχει κινητήριος δύναμη δημιουργίας μα δε θα’πρεπε να είναι εξατομικευμένος. Και ο άνθρωπος του σήμερα, ο αναγνώστης ο σημερινός, αντιμέτωπος με τα διογκωμένα προβλήματα αλλοτρίωσης, μοναξιάς, αδιεξόδων δεν μπορεί παρά να εκφράσει το πιστεύω της εποχής του, αυτό με το οποίο γαλουχήθηκε.
Πιστεύει λοιπόν ο σημερινός άνθρωπος ότι ο λόγος για τον οποίο κάποιος γράφει ή εκδίδει είναι πρώτιστα προσωπικός. Προσωπικό συμφέρον δημοσιότητας, κέρδους, αναγνωρισιμότητας, ικανοποίησης ατομικού ψώνιου, είναι κατά την άποψή του η κυρίαρχη αιτία.
Σκέφτηκα όμως αμέσως μετά ότι ίσως δε φταίει μόνο η εποχή η οποία γεννά αυτήν την πεποίθηση. ‘Φταίει’ αν μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει αυτό το ρήμα, το έργο αυτό καθεαυτό που παράγεται από τους συγγραφείς του σήμερα. Διότι όπως κάθε καλλιτέχνης αποτελεί σηματοδότη της εποχής του έτσι και ο συγγραφέας. Όσο και να θέλει να πρωτοτυπήσει ένας συγγραφέας τα όρια του είναι σε ένα βαθμό περιορισμένα. Εκφράζεται με τους τρόπους και τη γλώσσα με την οποία ζει και μεγαλώνει σε καθημερινή βάση.
Αν λοιπόν κοιτάξει κάποιος λίγο εξ αποστάσεως και υποψιασμένος το σημερινό συγγραφικό έργο θα διαπιστώσει μια τεράστια διαφορά σε σχέση με το αντίστοιχο έργο παλαιότερων εποχών. Όχι μόνο είναι πολύ μεγαλύτερο σε όγκο και πολλών περισσοτέρων εκπροσώπων μα είναι κατά βάση ατομικής ιδεολογίας.
Όλοι σχεδόν οι προγενέστεροι συγγραφείς μας ήταν ταγμένοι στην υπηρεσία της ανάγκης να εκφραστούν πολιτικά, να μιλήσουν έστω και με υπαινιγμούς για κοινά εγχώρια ή παγκόσμια προβλήματα, να αφυπνίσουν το μυαλό των αναγνωστών, να προβληματίσουν. Χωρίς να δίνουν απαντήσεις, χωρίς να θέτουν παρωπίδες, χωρίς να κρύβουν αλλά και χωρίς να επιβάλλουν τις δικές τους απόψεις, έπλεκαν το μύθο έτσι ώστε να θέσουν στην τελευταία τους σελίδα ερωτήματα που ο καθένας είχε την ελευθερία να διαχειριστεί στο μέλλον διαφορετικά.
Σήμερα οι αναγνώστες μας δυστυχώς στερούνται αυτήν την ευκαιρία. Η σύγχρονη νεοελληνική λογοτεχνία μπορεί να τιτλοφορηθεί ως ‘ατομική λογοτεχνία’. Η λογοτεχνία σήμερα είναι περισσότερο από ποτέ υπόθεση ατομική. Η πλειονότητα των έργων, μυθιστορημάτων, δοκιμίων, συλλογών διηγημάτων, ποιημάτων καθρεφτίζει την ψυχή του δημιουργού, ο οποίος όμως παγιδεύεται τόσο πολύ να θαυμάζει το καθρεφτιζόμενο είδωλό του ώστε να καταλήγει δυστυχώς να ξεχνά τις ανάγκες του αναγνωστικού του κοινού.
Ο συγγραφέας σήμερα κατά κανόνα, είτε υιοθετεί το στυλ της λεγόμενης κινηματογραφικής γραφής είτε παραμένει εραστής του λυρισμού, μένει στην θέαση του ψυχισμού του. Δεν αντιλέγει βέβαια κανείς ότι ο ψυχισμός του έχει πολλά κοινά με τον ψυχισμό των αναγνωστών του, εφόσον όλοι μας ταλανιζόμαστε από τα κοινά ‘ψυχολογικά’ προβλήματα που προκαλεί η εποχή μας μα αυτό δεν αρκεί εφόσον μένει μόνο έτσι. Δεν επέρχεται κάθαρση όταν απλώς αναγιγνώσκεις εικόνες και σκέψεις που σου φαίνονται οικείες. Δεν επέρχεται κάθαρση με το να παρακολουθείς ως θεατής τηλεοπτικού ή κινηματογραφικού σκηνικού συνεχή εναλλασόμενη δράση. Επέρχεται κάθαρση όταν μυείσαι στην ομορφιά της γλώσσας σου, όταν βιώνεις και γίνεσαι μάρτυρας της λύσης του δράματος, όταν υιοθετείς μέσα από την ανάγνωση κριτική ματιά της καθημερινότητας, όταν μαθητεύεις στην σύνδεση αιτίου και αιτιατού, όταν μαθαίνεις να ‘κοιτάς’ βαθύτερα, όταν συμπάσχεις μα ταυτόχρονα προβληματίζεσαι και διδάσκεσαι σε σχέση πάντα με αυτά για τα οποία διαβάζεις.
Πόσοι όμως σήμερα γράφουν έτσι; Πόσοι πονούν και θέλουν όχι μόνο να φτιάξουν τη δική τους όαση μα και να συνεισφέρουν στη δημιουργία και διεύρυνση μιας κοινής οάσεως; Δε θα είμαι πεσσιμίστρια μα ούτε και υπερβολικά εθελοτυφλούσα. Θα αποδεχτώ την αλήθεια μας. Η αλήθεια μας είναι ότι μπορεί ποσοτικά να εκδίδονται πολλά μα πάρα πολλά βιβλία μα λίγα είναι αυτά που δεν οδηγούν και δεν προκαλούν μια επιφανειακή ανάγνωση. Υπάρχει πρόβλημα πενίας σήμερα. Πενίας της συλλογιστικής βαθιάς σκέψης και πράξης και αν πρέπει οι σημερινοί συγγραφείς να ταχθούν κάπου και να δράσουν στρατευμένα, η εποχή τους πλέον τους καλεί ολοφάνερα.
Πρέπει οι λέξεις τους που γεμίζουν σελίδες, το μελάνι τους που αφήνει το δικό τους χνάρι, να στριμώξει την πολιτιστική μας έρημο. Όχι μόνο με τη στείρα κριτική, όχι μόνο με την απλή αποτύπωση των δρώμενων μα πάνω από όλα με τη δημιουργία ενός αφυπνιστικού μηχανισμού. Πρέπει να ξυπνήσουμε. Ναι λοιπόν για αυτό γράφω. Γράφω για να μένω ζωντανή, για να ξυπνώ, μα όχι μόνη. Ποτέ μόνη. Μόνο παρέα με τους συνανθρώπους μου.

ΚΩΜΩΔΙΑ ΧΩΡΙΣ ΧΙΟΥΜΟΡ

Όταν ο Κεφαλλονίτης Ανδρέας Λασκαράτος, σατιρικός ποιητής και πεζογράφος, δημοσίευσε το έργο του «Ιδού ο άνθρωπος» το 1886, ανέφερε στα προλεγόμενά του ότι σκοπός του μέσα απ’την παρουσίαση του προτρέτου των 126 διαφορετικών χαρακτήρων είναι η παρουσίαση των βασικών χαρακτηριστικών που διαμορφώνουν διαφορετικούς κοινωνικούς τύπους. Και αυτά τα χαρακτηριστικά είναι κατά τη γνώμη του περισσότερο επίκτητα, αποτέλεσμα των ρόλων που αναλαμβάνει καθένας μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι αλλά και των ιστορικο-πολιτικών συγκυριών εντός των οποίων κινείται και κατά πολύ λιγότερο εγγενή.
Ορμώμενος δε από την πεποίθησή του ότι «Η στηλίτεψη των ατομικών ελαττωμάτων, ως και των άλλων στραβών της κοινωνίας είναι αποτελεσματική και ωφέλιμη καθώς αποτελεσματικός και ωφέλιμος είναι και ο φημισμός των ευγενών και ενάρετων πράξεων.» ένιωθε ότι με το χιούμορ και την έντονη ειρωνική του διάθεση θα οδηγούσε τους αναγνώστες του σε μια εκ βαθέων θέαση των ελλατωμάτων τους και προσπάθεια διαχείρισής τους.
Και ερχόμαστε στο σήμερα που το χιούμορ απ’ό,τι φαίνεται έχει πια χάσει την ηθικοδιδακτική του αξία. Γιατί κάθε τι που σχολιάζεται καυστικά δε φαίνεται να έχει το ίδιο αποτέλεσμα. Ίσως γιατί έχουμε ξεχάσει ή αρνούμαστε πια να γελάσουμε με τα ‘χάλια’ μας, με τα λάθη μας, με τα παραπατήματά μας. Ίσως γιατί φοβόμαστε ότι θα μάς βγει ξινό. Ίσως γιατί ο φόβος για το τι μέλλει γενέσθαι έχει αυτομάτως θαρρείς μετατραπεί σε μόνιμη φοβία που δε μάς αφήνει να είμαστε ο εαυτός μας. Ίσως πάλι επειδή κάθε απόπειρα σάτιρας υποβάλλεται στον κανόνα της εμπορικότητας οπότε λειτουργεί απλώς και μόνο επιφανειακά.
Ή ίσως επειδή και το χιούμορ και η σάτιρα ως λέξεις, ως έννοιες έχουν απωλέσει την πραγματική τους σημασία και έχουν πέσει στον καιάδα της παρερμηνείας και πολυχρησίας τους με λάθος μάλιστα όρους.
Γιατί η σάτιρα η εποικοδομητική απαιτεί αν μη τι άλλο υψηλό δείκτη νοημοσύνης και αυστηρά καθορισμένο στόχο υψηλών προδιαγραφών. Η σάτιρα παραμένει ανενεργή εάν γίνεται μόνο για τη σάτιρα. Εάν μένει εγκλωβισμένη στην προσπάθεια χάραξης ενός παγωμένου μειδιάματος στα χείλη των ανθρώπων, που παγωμένοι από το φόβο τους δεν τολμούν καν να σκεφτούν το αύριο. Η στηλίτευσις όπως ονομάζεται από το Λασκαράτο απαιτεί γνώση του θετικού, του καλού απέναντι στο οποίο στήνεται το εδώλιο κατηγόριας του λάθους, του αρνητικού. Και το καλό έχει χάσει την εκπροσώπησή του. Γιατί μπερδευτήκαμε μέσα στους μαιάνδρους της στείρας κριτικής που χρησιμοποιείται για εντύπωση και ως μέσο στήριξης του λόγου ύπαρξής μας. Κρίνουμε, κατηγορούμε, στηλιτεύουμε, καυτηριάζουμε για να πείσουμε εμάς τους ίδιους θαρρείς ότι δεν είμαστε χαζοί, ότι ξέρουμε τι πάει λάθος.
Μια απορία όμως ταπεινή από έναν υπηρέτη του σήμερα που ζει ανάμεσά σας και χάνει ολοένα και περισσότερο το χιούμορ του...ποια είναι η νέα θέση που προτείνεται μέσα από την αντίθεση όλων αυτών των καλοθελητών άσκησης κριτικής;
Διότι απ’ό,τι θυμάμαι σε κάθε αντίθεση προτείνεται πάντα μία νέα θέση. Διαφορετικά η αντίθεση είναι άνευρη και ανώφελη. Πού μπορεί να αδηγήσει μία αντίθεση που υπηρετεί μόνο την ιδοτέλεια προβολής της ατομικότητας;
-‘ Ε, εδώ είμαι , ορθώνομαι και διαφωνώ.’
Πολύ ωραία ναι. Και καλά κάνεις και επιτέλους διαφωνείς. Μα τι προτείνεις;
Το δράμα πάντα έχει τη λύση του, είτε είναι τραγωδία, είτε κωμωδία. Και ενώ στις τραγωδίες η λύση κατεξοχήν δίνεται από τον ‘από μηχανής θεό’ στις Αριστοφανικές κωμωδίες, η λύση δίνεται από τους ίδιους τους ανθρώπους.
Ίσως λοιπόν αυτό που βιώνουμε σήμερα δεν είναι τραγωδία μια και από μηχανής θεοί δεν υπάρχουν και δεν πλανόμαστε πλάνη οικτρή. Τα προσωπεία πέφτουν και ξέρουμε πια τι συμβαίνει. Ίσως όμως αυτό που έχουμε πάθει είναι ότι αφήνουμε το σήμερα να γίνεται μια κωμωδία χωρίς χιούμορ.

Το φαινόμενο 'Φίλιπ Ροθ'

Με αφορμή πρόσφατο άρθρο της Καθημερινής (σελ.3, 9 Ιουλίου 2011) που προσπαθεί να δώσει απάντηση στο ερώτημα αν όντως ο Φίλιπ Ροθ άξιζε το λογοτεχνικό βραβείο Man Booker, βρέθηκα πάλι αντιμέτωπη με το ερώτημα του κατά πόσο μπορούν να οριστούν αντικειμενικά θα λέγαμε κριτήρια αξιολόγησης της δυναμικής και γνήσιας αξίας ενός συγγραφέα.

Αμερικανοεβραίος ο ίδιος, μεγαλωμένος στο Νιούαρκ της Νέας Υόρκης, μαγνήτισε το αναγνωστικό του κοινό με τις αφηγήσεις ιστοριών των Εβραίων της Ανατολικής Ακτής των ΗΠΑ. Ήδη με το πρώτο του βιβλίο, 'Αντίο Κολόμπους' αποσπά το 1960 το National Book Award. Με 53 μέχι σήμερα βιβλία στο ενεργητικό του από τη δεκαετία του 80 και μετά συλλέγει βραβεία από το Πούλιτζερ και το National Critics Circle Award μέχρι το Pen /Faulkner και άλλες τιμές με σημαντικότερες τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και την απονομή του National Humanities Medal στο Λευκό Οίκο από τον πρόεδρο Ομπάμα ο οποίος έχει δηλώσει φανατικός θαυμαστής του.

Στο προαναφερόμενο άρθρο στήνεται μιας μορφής αντιπαράθεση με την παράθεση δύο αντίθετων απόψεων κριτικής της συγγραφικής του δεινότητας και του μεγέθους της από 'συναδέλφους' του στο χώρο της συγγραφής.

Σίγουρα δεν είναι η πρώτη μα ούτε και τελευταία φορά που ένας συγγραφέας έχοντας αποκτήσει φανατικούς οπαδούς δεν έχει περάσει ακόμα στη σφαίρα των αδιαμφισβήτητα κλασικών μια και οι 'εχθροί' του θα λέγαμε είναι ισόποσοι κατά κάποιο τρόπο των θαυμαστών του. Υπάρχουν οι αναγνώστες που ακράδαντα πιστεύουν ότι κάθε νέο του βιβλίο έχει κάτι νέο και σημαντικό για αυτούς να τους προσφέρει αλλά και οι άλλοι που νιώθουν ότι δεν έχει πια κάτι νέο να πει, ότι τα θέματά του δεν αφορούν κανέναν έξω από την αμερικανοεβραϊκή κοινότητα, ότι είναι ένας φλύαρος, αφόρητος ομφαλοσκόπος.

Οι επικριτές του προβάλλουν την επανάληψη στον τρόπο γραφής του, στην επιλογή θεμάτων και στο ύφος ανάπτυξης της μυθολογίας του ενώ οι λάτρεις του 'κοιτώντας' πέρα από τη θεματολογία του επικεντρώνονται στη δυνατότητά του 'να πλάσει με τέτοιο τρόπο την προσωπική του μυθολογία ώστε εκείνη να αποκτήσει την ευρύτερη δυνατή απήχηση και σημασία'.

Οι απόψεις όλες πάντα είναι σεβαστές και τελικά ίσως και απαραίτητες γιατί διαφορετικά δε δύναται εφικτό να φωτιστούν όλες οι πτυχές που ΄κρύβονται' σε κάθε 'πρόβλημα' που ανακύπτει εντός της ομιλούσας και σκεπτόμενης κοινότητας.

Το ερώτημα όμως που προέκυψε μέσα από την ανάγνωση του συγκεκριμένου άρθρου και τίθεται από πλευράς μου επικεντρώνεται στο ευρύτερο ζήτημα του τι τελικά βραβεύεται όταν βραβεύεται ένας συγγραφέας. Βραβεύεται το ταλέντο του; Και αν ναι ποια είναι τα συστατικά τα κοινώς αποδεχούμενα του 'συγγραφικού' ταλέντου; Βραβεύεται η απήχησή του στο κοινό; Η μαγική του δύναμη να ελκύει αναγνώστες; Να δημιουργεί οπαδούς; Να ενώνει διαφορετικούς μικρόκοσμους και εθνόκοσμους 'μιλώντας' εξίσου δυνατά και αποτελεσματικά σε ανθρώπους διαφορετικού κάθε φορά κοινωνικοπολιτισμικού υποβάθρου; Βραβεύεται η συνδρομή του στην τόνωση του χώρου του βιβλίου μέσα από την αύξηση πώλησης βιβλίων και συνεπώς συμβολπης στην χρηματοοικονομική ευμάρεια του χώρου των τεχνών;

Αν κάθε συγγραφικό πόνημα αντιμετωπιστεί ως ένα γεωμετρικό σχήμα, θα έλεγα ότι είναι ένα ισοσκελές τρίγωνο. Η συγγραφή και η ανάγνωσή του οι δύο ίσες πλευρές του ενώ η διάρκεια και αντοχή του στο χρόνο είναι η βάση του.
Θα μπορούσε ίσως κάποιος να αναρωτηθεί γιατί όχι ισόπλευρο; Γιατί αγαπητοί μου ο απώτερος στόχος κάθε συγγραφικού έργου είναι να μιλήσει στις ψυχές των ανθρώπων. Να ανοίξει παράθυρα στον κόσμο, αυτόν που υπήρξε, αυτόν που υπάρχει και αυτόν που θα θέλαμε να υπάρχει στο μέλλον για μας αλλά και για τους απογόνους μας. Παραφράζοντας τη ρήση του Στεφάν Μαλαρμέ ότι 'κάθε βιβλίο ανοίγει ένα παράθυρο στον κόσμο' θα έλεγα πως κάθε ανάγνωση ανοίγει ένα παράθυρο στον κόσμο το δικό μας τον εσώτερο και αε αυτόν που βιώνουμε και μοιραζόμαστε με τους άλλους. Ισοδύναμες και αλληλοεξαρτώμενες οι πλευρές του τριγώνου. Πώς μπορεί άλλωστε να νοηθεί τρίγωνο χωρίς τρεις γραμμές;

Μα το μυστικό της αξίας του συγγραφέα και της μέτρησης του ταλέντου του με ή χωρίς απονομή βραβείων είναι πόσο βοηθάει να θεαθούμε τον κόσμο. Γιατί στο εμπόριο σίγουρα κυκλοφορούν πολλοί μεγεθυντικοί, παραμορφωτικοί και θολοί φακοί. Πολλοί οι σκελετοί, πολλά τα γυαλιά, πολλά εν ολίγοις τα υποβοηθήματα.

Ίσως αυτό που βοηθάει να δούμε χωρίς πολλά υποβοηθήματα, ίσως αυτός να είναι φυσικά και αναμενόμενα ο 'νόμιμος' αποδέκτης του θεσμοθετημένου βραβείου αναγνώρισης της αξίας του. Ίσως πάλι επειδή η διαφορετικότητα της ανθρώπινης φύσης είναι η ετεροθαλής αδελφή της ομοιότητας των ανθρώπων στο τώρα, στο τότε και στο αύριο πρέπει να συνηθίσουμε την ύπαρξη αντιπαραθέσεων. Γιατί πάντα θα υπάρχει έστω και μία ψυχή στην οποία ένας συγγραφέας - δημιουργός μυθοπλάστης δε θα 'μιλήσει'.

Προσωπικά αυτό που με ανησυχεί δεν είναι αν 'δικαιούται' ένας συγγραφέας ένα βραβείο. Γιατί το δίκαιο ακόμη και αν καταπατηθεί δε χάνεται. Η γνήσια και σταθερή αγάπη των αναγνωστών έστω και για μία φράση, μία σκέψη που γέννησε αυτή η μία και μόνη φράση ενός πονήματος είναι αυτό που τελικά κάθε γραφιάς αποζητά συνειδητά ή ασυνείδητα.

Αυτό που με ανησυχεί είναι κατά πόσο η ευρέως αποδεκτή αναγνώριση ή κατακραυγή ενός συγγραφέα 'φυλακίζει' την κάθε νεοεισερχόμενη στον κόσμο του ψυχή στην εκ των προτέρων αποκρυστάλλωση άποψης. Κάθε αναγνώστης δικαιούται χωρίς να είναι αδαής της κληρονομιάς που κάθε συγγραφικό πόνημα δημιουργεί, να διατηρεί το αναφαίρετο δικαίωμά του στην αποκόμιση των δικών του εντυπώσεων, στην απόλαυση του διαλόγου που θα στήσει η δική του ψυχή ανεπηρρέαστη με το εκάστοτε συγγραφικό έργο που επιλέγει να συνομιλήσει.

Και όσο για τις τρικυμίες που προκύπτουν στις κατά καιρούς τελετές βράβευσης διασφαλίζουν αν μη τι άλλο την αποφυγή μετατροπής σε βάλτο των κινούμενων συγγραφικών υδάτων....