ΚΩΜΩΔΙΑ ΧΩΡΙΣ ΧΙΟΥΜΟΡ

Όταν ο Κεφαλλονίτης Ανδρέας Λασκαράτος, σατιρικός ποιητής και πεζογράφος, δημοσίευσε το έργο του «Ιδού ο άνθρωπος» το 1886, ανέφερε στα προλεγόμενά του ότι σκοπός του μέσα απ’την παρουσίαση του προτρέτου των 126 διαφορετικών χαρακτήρων είναι η παρουσίαση των βασικών χαρακτηριστικών που διαμορφώνουν διαφορετικούς κοινωνικούς τύπους. Και αυτά τα χαρακτηριστικά είναι κατά τη γνώμη του περισσότερο επίκτητα, αποτέλεσμα των ρόλων που αναλαμβάνει καθένας μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι αλλά και των ιστορικο-πολιτικών συγκυριών εντός των οποίων κινείται και κατά πολύ λιγότερο εγγενή.
Ορμώμενος δε από την πεποίθησή του ότι «Η στηλίτεψη των ατομικών ελαττωμάτων, ως και των άλλων στραβών της κοινωνίας είναι αποτελεσματική και ωφέλιμη καθώς αποτελεσματικός και ωφέλιμος είναι και ο φημισμός των ευγενών και ενάρετων πράξεων.» ένιωθε ότι με το χιούμορ και την έντονη ειρωνική του διάθεση θα οδηγούσε τους αναγνώστες του σε μια εκ βαθέων θέαση των ελλατωμάτων τους και προσπάθεια διαχείρισής τους.
Και ερχόμαστε στο σήμερα που το χιούμορ απ’ό,τι φαίνεται έχει πια χάσει την ηθικοδιδακτική του αξία. Γιατί κάθε τι που σχολιάζεται καυστικά δε φαίνεται να έχει το ίδιο αποτέλεσμα. Ίσως γιατί έχουμε ξεχάσει ή αρνούμαστε πια να γελάσουμε με τα ‘χάλια’ μας, με τα λάθη μας, με τα παραπατήματά μας. Ίσως γιατί φοβόμαστε ότι θα μάς βγει ξινό. Ίσως γιατί ο φόβος για το τι μέλλει γενέσθαι έχει αυτομάτως θαρρείς μετατραπεί σε μόνιμη φοβία που δε μάς αφήνει να είμαστε ο εαυτός μας. Ίσως πάλι επειδή κάθε απόπειρα σάτιρας υποβάλλεται στον κανόνα της εμπορικότητας οπότε λειτουργεί απλώς και μόνο επιφανειακά.
Ή ίσως επειδή και το χιούμορ και η σάτιρα ως λέξεις, ως έννοιες έχουν απωλέσει την πραγματική τους σημασία και έχουν πέσει στον καιάδα της παρερμηνείας και πολυχρησίας τους με λάθος μάλιστα όρους.
Γιατί η σάτιρα η εποικοδομητική απαιτεί αν μη τι άλλο υψηλό δείκτη νοημοσύνης και αυστηρά καθορισμένο στόχο υψηλών προδιαγραφών. Η σάτιρα παραμένει ανενεργή εάν γίνεται μόνο για τη σάτιρα. Εάν μένει εγκλωβισμένη στην προσπάθεια χάραξης ενός παγωμένου μειδιάματος στα χείλη των ανθρώπων, που παγωμένοι από το φόβο τους δεν τολμούν καν να σκεφτούν το αύριο. Η στηλίτευσις όπως ονομάζεται από το Λασκαράτο απαιτεί γνώση του θετικού, του καλού απέναντι στο οποίο στήνεται το εδώλιο κατηγόριας του λάθους, του αρνητικού. Και το καλό έχει χάσει την εκπροσώπησή του. Γιατί μπερδευτήκαμε μέσα στους μαιάνδρους της στείρας κριτικής που χρησιμοποιείται για εντύπωση και ως μέσο στήριξης του λόγου ύπαρξής μας. Κρίνουμε, κατηγορούμε, στηλιτεύουμε, καυτηριάζουμε για να πείσουμε εμάς τους ίδιους θαρρείς ότι δεν είμαστε χαζοί, ότι ξέρουμε τι πάει λάθος.
Μια απορία όμως ταπεινή από έναν υπηρέτη του σήμερα που ζει ανάμεσά σας και χάνει ολοένα και περισσότερο το χιούμορ του...ποια είναι η νέα θέση που προτείνεται μέσα από την αντίθεση όλων αυτών των καλοθελητών άσκησης κριτικής;
Διότι απ’ό,τι θυμάμαι σε κάθε αντίθεση προτείνεται πάντα μία νέα θέση. Διαφορετικά η αντίθεση είναι άνευρη και ανώφελη. Πού μπορεί να αδηγήσει μία αντίθεση που υπηρετεί μόνο την ιδοτέλεια προβολής της ατομικότητας;
-‘ Ε, εδώ είμαι , ορθώνομαι και διαφωνώ.’
Πολύ ωραία ναι. Και καλά κάνεις και επιτέλους διαφωνείς. Μα τι προτείνεις;
Το δράμα πάντα έχει τη λύση του, είτε είναι τραγωδία, είτε κωμωδία. Και ενώ στις τραγωδίες η λύση κατεξοχήν δίνεται από τον ‘από μηχανής θεό’ στις Αριστοφανικές κωμωδίες, η λύση δίνεται από τους ίδιους τους ανθρώπους.
Ίσως λοιπόν αυτό που βιώνουμε σήμερα δεν είναι τραγωδία μια και από μηχανής θεοί δεν υπάρχουν και δεν πλανόμαστε πλάνη οικτρή. Τα προσωπεία πέφτουν και ξέρουμε πια τι συμβαίνει. Ίσως όμως αυτό που έχουμε πάθει είναι ότι αφήνουμε το σήμερα να γίνεται μια κωμωδία χωρίς χιούμορ.